Otizmde Dil ve Konuşma Terapisi

Otizm Nedir?

Otizm, yaşamın ilk 3 yılında fark edilen ciddi gelişimsel bir bozukluktur. Temel olarak iletişimde ve sosyal ilişkilerdeki zorluk ya da kısıtlılık olarak tanımlanan bir bozukluktur. Sosyal etkileşime ve iletişime zarar veren, sınırlı ve tekrarlanan davranışlara yol açan bir sorundur. Otizmin başlıca özellikleri; bilişsel gelişimde gerilik veya sapma, yineleyici-sınırlayıcı olan ilgi ve davranışlar, sosyal ve iletişim alanında yetersizlik olarak tanımlanabilir.

Otizmin Bilinen Sebepleri Nedir?

Bugün için bu soruya verilebilecek en doğru yanıt: Otizme nelerin yol açtığı bilinmiyor yanıtı olacaktır. Kardeşler ve ikizler üzerinde yapılan araştırmalar genetik faktörlerin önemli olduğunu düşündürmektedir. Aynı zamanda nörolojik ve biyolojik nedenler de araştırılmaktadır. Otizme her çeşit toplumda, ırkta ve ailede rastlanmaktadır. Otizmin çocuk yetiştirme özellikleriyle ya da ailenin ekonomik koşullarıyla ilişkisi yoktur.

Otizmin Belirtileri Nelerdir?

Otizm, sıklıkla çevreye karşı ilgisizlik ve konuşma problemi ile ailenin dikkatini çeker. Genellikle bu dönem erken çocukluk dönemi olarak nitelenen 12-18 ay civarında fark edilir. Göz kontağı kısıtlıdır ya da yoktur, çevreye ilgisizdirler, adına tepki vermezler, tekrarlayan davranışları (stereotipik davranışları) vardır, sosyal ve duygusal açıdan kendilerini izole ederler, konuşma birçoğunda yoktur ya da varsa da iletişim aracı olarak kullanmazlar, ekolalik konuşmaları vardır, oyuncaklarla fonksiyonel oynayamazlar, rutinleri vardır değişikliklere karşı tepkilidirler, nesnelere aşırı bağlılıkları vardır.

Otizmli Bireylerde Görülen Dil ve Konuşma Sorunları Nelerdir?

Otizmde en çok etkilenen beceriler sosyal etkileşim ve iletişim alanındadır. Otizmli çocuklarda dil edinimi sürecinde bir gecikme görülür. Kimi zaman da edinilen dil becerileri sonradan kaybolabilmektedir. Bunun yanında, sözcük hazinesinde sınırlılık, ifadelerin tekrarlayıcı şekilde kullanımı (ekolalik konuşma), jest-mimik ve ses tonu kullanımında farklılıklar, bir konuya aşırı odaklanma, iletişimi başlatma ve sürdürmede güçlük söz konusu olabilir. Anlaşılır olmayan sözcükler, bağlama uygun olmayan ifadeler, tekrarlı anlamsız sesler, konuşma yerine çığlık atma ve ağlama gibi davranışlar bulunabilir. Konuşmayı öğrenen otizmlilerde dilbilgisel açıdan da farklılıklar olabilmektedir. Zamirlerin ve eklerin kullanımında hatalar görülür. Bunun yanında konuşmanın semantik (konuşma içeriğinin anlamı) ve pragmatik (bireyin sosyal etkileşimde sözel ve sözel olmayan dili kullanması ve yorumlaması) alanlarında güçlükler mevcuttur.

Otizmde Tanı Kriterleri Nelerdir?

Otizmin birçok belirtisi vardır. Fakat genellikle aileler diğer belirtileri kaçırabilirken çocukları konuşma çağına geldiğinde konuşamadıklarında fark ederler. Otizm tanısı genelde 3 yaşından itibaren kesin olarak konmaktadır. Fakat yapılan çalışmalar otizmin 12 aydan itibaren tanınmasını olası kılmıştır. Otizmin uyarıcı işaretleri şunlardır;

• İkinci ayda hiçbir dinleme ve göz temasının olmaması
• 4-5. aylarda anne-babaya neşeli ses ya da gülücükle karşılık vermemek
• 8-9. aylarda karşılıklı iletişim kuramamak
• İşaret etmek yerine yetişkinin elini kullanarak göstermek, işaret edilen yere bakmamak,
• 12. ayda en az iki kelime ile iletişim kuramama, anne-babanın yüz ifadelerini ya da sesini taklit edememek
• 16. ayda problem çözmeye yönelik karmaşık işlemler yapamamak
• İki yaşında taklit oyunu oynamamak
• Basmakalıp, tekrarlayıcı hareketler yapma (Örneğin; el çırpma ya da vurma ya da karmaşık tüm vücut hareketleri)
• Gündelik rutinler geliştirme ve bu rutinlerine hiç esneklik göstermeksizin sıkı sıkıya uyma
• Kısıtlı ilgi alanı, ya da belirli bir alana aşırı odaklanma

Dil ve Konuşma Gelişimine İlişkin Belirtiler:

• Kazanılmış konuşma becerilerin kaybedilmesi.
• Toplumsal etkileşim sağlamak için yapılan el-kol hareketleri, alınan vücut konumu, takınılan yüz ifadesi, göz göze gelme gibi sözel olmayan birçok davranışta belirgin bir bozulmanın olması
• Yaşıtlarıyla gelişimsel düzeyine uygun ilişkiler geliştirememe
• Diğer insanlarla eğlenme, ilgilerini ya da başarılarını kendiliğinden paylaşma arayışı içinde olmama (örn. İlgilendiği nesneleri göstermeme, getirmeme ya da belirtmeme)
• Konuşulan dilin gelişiminde gecikme olması ya da hiç gelişmemiş olması.
• Konuşması yeterli olan kişilerde, başkalarıyla söyleşiyi başlatma ya da sürdürmede belirgin bir bozukluğun olması
• Aynı kelimeleri tekrarlayıcı tarzda söyleme ya da özel bir dil kullanma.

Otizmin Tedavisi Mümkün Müdür?

Otizmin kesin bir tedavisi yoktur. Bugün için en temel tedavisi eğitimdir. Eğitim ile gerek çocuğun yaşı gerekse erken müdahale ile belirtilerin sıklığında ve şiddetinde değişiklikler görülür. Eğitimin amacı çocuğun ihtiyaçlarına yönelik olarak planlanmış programlarla, çocuğun gelişimsel olarak mümkün olduğunca akranları düzeyine ulaşmasını sağlamaktır. Bu çocukların erken dönemde tanınması ve uygun eğitime başlanması, belirtilerin gidişatı ve ilerleyen dönemlerde karşılaşılabilecek problemlerin en aza indirgenmesi açısından çok önemlidir. Uygulanacak olan ilaç tedavisi otizme eşlik eden problemlerin sağaltımına yöneliktir. Çocuğun eğitimi bir ekip çalışmasını gerektirir. Bu ekipte çocuğun kendi doktoru, özel eğitimcisi, konuşma terapisti, çocuk psikiyatrı ve/veya çocuk nöroloğu mutlaka bulunmalıdır. Ailelerin eğitim sürecine katılmaları ve desteklemeleri çok önemlidir.

Otizmde Dil ve Konuşma Terapisi Uygulamaları Nelerdir?

Otizmde dil ve konuşma terapisinin çok önemli bir yeri vardır. Dil ve konuşma terapileri bireylerin konuşma gelişimlerini artırmaya yönelik bilişsel ve davranışçı yöntemleri ve alternatif ve destekleyici yaklaşımları içerir. Terapi sürecinde, otizmli çocuğun dil ve konuşma becerilerinin edinimini hızlandırmak hedeflenir. İletişim becerileri genişletilir ve becerilerin günlük hayatta kullanımına yönelik etkinlikler desenlenir. Dil gelişimine yönelik etkinliklerin yan sıra oral motor becerilerin desteklenmesi, varsa artikülasyon problemlerinin düzeltilmesine yönelik çalışmalarda yapılır. Bunun yanı sıra semantik ve pragmatik alanlara ilişkin çalışmalar, konuşma hızı ve ses tonunun bağlama göre uygun şekilde kullanımı üzerinde çalışmalar gerçekleştirilir.

Dr. Serkan Bengisu
Dil ve Konuşma Terapisti